In de vijftiger jaren loopt het aantal vluchtelingen uit het Oostblok snel op. Reden is het verzet tegen het communisme in verschillende Oostbloklanden waar hardhandig tegen opgetreden wordt, o.a. in de DDR en Hongarije. In West-Duitsland is het eerste dat we er postaal van merken een vlagstempel uit 1959: “Tag der Heimat im Weltflüchtlingsjahr” (Dag van het vaderland in het wereldvluchtelingenjaar) (afb. 1). Met Heimat werden de gebieden bedoeld waaruit ‘verdrevenen’ uit de voormalig Duitse gebieden kwamen die na de Tweede Wereldoorlog tot de DDR, Polen, de Sovjet Unie en Tsjechoslowakije hoorden.
Op post naar de DDR werd dit stempel zwart gemaakt en wel bezorgd (afb. 2). Op post naar Roemenië werd dit stempel ‘overgestempeld’ zodat het onleesbaar werd met een Roemeense tekst die vrij vertaald het volgende betekent: “Vechtend voor de vrede verzekeren we het leven, de rust en het geluk van onze kinderen”. Dit stempel (zie op afb. 5) werd eerder tegen zegels van andere landen gebruikt waarop 10 jaar NATO werd herdacht.
De Verenigde Naties roepen dan 1960 uit tot het Wereldvluchtelingenjaar. In april 1960 geven dan 70, hoofdzakelijk westelijk georiënteerde landen, postzegels uit ter gelegenheid hiervan. In die periode komen de meeste vluchtelingen uit communistische landen. Zo ook West-Duitsland (afb. 3). De postzegels met vluchtelingen erop worden dan ook als anti-communistisch gezien. In Polen, Tsjechoslowakije, de Sovjet-Unie en Roemenië wordt post met deze zegels dan ook niet zomaar bezorgd. Verschillende tegenmaatregelen waren:
- Polen: verwijderde het zegel en stempelde in de open ruimte dat de brief zonder postzegel in Polen was aangekomen (afb. 4) of maakte het zegel zwart.
- Tsjechoslowakije: stuurde de post retour met een sticker “niet toegelaten”.
- De Sovjet-Unie stuurde de post terug met handmatig geschreven “retour”.
- Roemenië overstempelde de postzegel met het eerder in dit artikel genoemde stempel of stuurde ook retour. (afb. 5).
Post met het Wereldvluchtelingenjaar zegel uit Duitsland naar Tsjechoslowakije en de Sovjet Unie met tegenmaatregelen is op dit moment niet bekend. Daarom vind u in dit artikel alleen afbeeldingen van brieven met tegenmaatregelen tegen de Wereldvluchtelingenjaar zegels vanuit West-Duitsland naar Polen en Roemenië.
Opvallend verschijnsel is nog dat Egypte (afb. 6) en Syrië (een zegel met gelijke afbeelding) Palestijnse vluchtelingen op hun zegels zetten, maar dat de Sovjet Unie die net zo goed retour stuurde. Dit ondanks het feit dat de Sovjet-Unie de strijd van de Palestijnen tegen Israel altijd gesteund heeft.
Tot slot is ook het Nederlandse zegel ter gelegenheid van het Wereldvluchtelingenjaar (afb. 7) door tegenmaatregelen getroffen. Op deze aangetekende brief naar Polen zijn de Wereldvluchtelingenjaar zegels zwart gemaakt, de andere zegel niet (afb. 8).
Alle brieven met tegenmaatregelen tegen zegels van het Wereldvluchtelingenjaar zijn redelijk zeldzaam. De meesten werden wel bezorgd en konden in het Westen dus alleen verkrijgbaar zijn als iemand ze van achter het ijzeren gordijn mee nam. Diegene nam dan wel een groot risico want aan de grens werd streng gecontroleerd. Het via de post ruilen van filatelistisch materiaal was of verboden of aan strenge regels gebonden. Daarbij was westelijke politieke propaganda al helemaal verboden.
Toch zijn uit zo’n 25 landen zo’n 50 variaties van dergelijke brieven bekend en opgenomen in de “Postkriegspezialkatalog 1870-2008” die de schrijver van dit artikel in 2011 in eigen beheer heeft uitgegeven. Voor West-Duitsland zijn dan acht varianten (verschillende tegenmaatregelen) bekend uit twee landen: Polen met drie varianten en de Roemenië met vijf varianten.
Jan Heijs, Amsterdam
